W związku ze zmianami demograficznymi i wydłużeniem życia, temat prawidłowej diety w każdym wieku okazuje się być szczególnie istotny. To między innymi poprzez odpowiednią dietę i prawidłową aktywność możemy zapewnić komfortowe i zdrowsze życie. Mam przyjemność uczestniczyć w tegorocznej inauguracji akcji obiady terapeutyczne. Stało się to przyczynkiem do dzisiejszej notki na temat żywienie osób starszych.

Zapobiegać i dopasowywać

Rozmawiając o tym jak komponować jadłospis osób w wieku podeszłym rozpatrzeć musimy dwa aspekty. Po pierwsze dietę, dzięki której można wpłynąć na wydłużenie zdrowia. Mam tu na myśli spowolnienie procesów starzenia, prewencję chorób układu krążenie i osteoporozy, wsparcie odporności a nawet wydłużenie życia. Z drugiej strony, dość często mamy do czynienia z pewnego rodzaju chorobami ‘zastanymi’, przyjmowanymi na stałe lekami oraz zmianami w uzębieniu czy zmniejszonym apetycie i braku uczucia pragnienia.

Makroskładniki

Kaloryczność diety osób starszych zmienia się nieznacznie, maleje ona częściowo, szczególnie ze względu na zmniejszenie aktywności fizycznej. Ważne natomiast są odpowiednie proporcje makroskładników dostarczających tę energię. Szczególną uwagę należy zwrócić na białko, które powinno dostarczać 15-20% energii w ciągu dnia. Nie jest to dużo więcej niż u osób młodszych, jednak nieznacznie więcej. Problemem jest również to, że osoby starsze często jedzą białka mniej. Dzieje się tak głównie z dwóch powodów –  gorszej tolerancji nabiału, jak również ze względów ekonomicznych. Niedobór białka w diecie prowadzi do zaniku mięśni, spadku odporności i ogólnego osłabienia.

Myśląc o redukcji kalorii i składników w diecie szczególnie należy zwrócić uwagę na tłuszcz. Z jednej strony powinno być go w diecie osób starszych nieco mniej, z drugiej strony szczególne znaczenie ma jego jakość. Tłuszcz pochodzenia roślinnego działa prewencyjnie na układ krążenie zmniejszający ryzyko chorób serca i miażdżycy.

Trzecim makroskładnikiem są węglowodany, które powinny pochodzić z produktów pełnoziarnistych. W przypadku trudności z gryzieniem razowego pieczywa warto postawić na większą ilość w diecie chociażby kasz i płatków owsianych, które gotowane w dużej ilości wody są łatwe do zjedzenia. Duża ilość błonnika w nich zawarta ułatwia pasaż jelitowy, który jest osłabiony z powodu wieku.

Witaminy i minerały

Szczególnie istotne dla spowolnienia procesów starzenia są przeciwutleniacze – wit. A, C, E oraz cynk i selen. Dodatkowo, na szczególną uwagę zasługuje konieczność suplementacji wit. D, która z powodu zmian wynikających z wieku, w skórze produkowana jest w znacznie mniejszych ilościach. A niedobory tej witaminy korelują z gorszym wchłanianiem wapnia i fosforu, co z kolei osłabia kości i zęby, czego chcemy unikać u osób starszych.

Poza działaniem przeciwutleniającym wymienione składniki mają swoje indywidualne działanie na różne funkcje organizmu. Niedobory cynku powodują poza osłabieniem odporności, osłabienie nastroju i gorsze samopoczucie. Brak witaminy A wpływa na osłabione widzenie, szczególnie o zmroku (tzw. kurza ślepota). Witamina C niezbędna jest w procesie budowania odporności oraz do produkcji kolagenu. Obserwuje się zwiększone zapotrzebowanie na tę witaminę szczególnie przy długim przyjmowaniu leków z grupy salicylanów. Nie ma jednak uzasadnienia dla przyjmowania tzw. megadawek witaminy C, ponieważ mogą one spowodować pojawienie się kamieni w nerkach. Witaminy z gr. B (szczególnie B6, B12 i foliany) przeciwdziałają procesom neurodegeneracyjnym, a więc odpowiednia ich ilość zmniejsza ryzyko depresji, neuropatii oraz zmian degeneracyjnych. W żywieniu osób starszych szczególną rolę powinien odgrywać również magnez, którego ubywa z organizmu pod wpływem farmakoterapii i stresu, który towarzyszy osobom starszym. Jego niedobory w organizmie są bardzo odczuwalne i niebezpieczne, ponieważ prowadzą m.in. do zwiększonego napięcia mięśniowego, bezsenności, nasilonych lęków, bólu nóg i głowy.

Wapń to minerał, który z jednej strony z wiekiem jest coraz gorzej przyswajalny z przewodu pokarmowego z drugiej zaś obserwuje się mniejsze jego spożycie przez osoby starsze. Te niedobory mogą prowadzić do rozwoju osteoporozy i zwiększonej łamliwości kości. Dlatego tak ważne, aby dieta osób starszych obfitowała w zielone warzywa, orzechy i pestki, które są jego dobrym źródłem.

Płyny i potrawy

Mówiąc o diecie osób starszych nie można pomijać tematu płynów. Z wiekiem zmniejsza się pragnienie, co nie oznacza, że woda jest mniej potrzebna. Często obserwuje się również lęki, przed częstym chodzeniem do toalety. Należy przypominać osobom starszym o konieczności picia małych ilości wody co kilka – kilkanaście minut. Odpowiednie nawodnienie umożliwia prawidłowe funkcjonowanie i oczyszczanie organizmu oraz gwarantuje lepsze krążenie. Jako jedną z metod dostarczania większych ilości płynów w diecie osób starszych można dodawać większą ilość wody do potraw, podawać osobom starszym zupy i rozgotowane potrawy. Warto również zadbać o to, aby były one smaczne i doprawiane ziołami, a nie solą (która podnosi ciśnienie krwi). Zioła mogą również poprawić i ułatwić trawienie. Komponując jadłospis osób starszych należy wziąć pod uwagę ich indywidualne preferencje smakowe, upodobania i zadbać, aby możliwie najzdrowiej dbać o ich dietę nie zmuszając do radykalnych zmian, ponieważ są one niezwykle trudne do przeprowadzenia. Ważniejsze jest odżywienie, niż serwowanie zdrowych posiłków, które nie zostaną zjedzone.